Greckokatolicki redemptorysta Jan Ivan Mastiliak, teolog, pisarz, tłumacz, formator, spowiednik i kierownik duchowy

Chronologia życia

5 LISTOPADA 1911: urodził się w Nižnom Hrabovci, gmina Vranov nad Topľou
OD SIERPNIA 1922: uczył się w juwenacie redemptorystów w Glucinie, niedaleko Libejowic ((Hlučín, Libějovice, Czechy)
OD 31 LIPCA 1928: był w nowicjacie w Stropkowie
2 SIERPNIA 1929: złożył swoje pierwsze śluby zakonne
OD SIERPNIA 1929: studiował w seminarium redemptorystów w Oborzyściu (Obořiště, Czechy)
9 SIERPNIA 1933: przyjął subdiakonat
9 SIERPNIA 1934: przyjął diakonat
12 SIERPNIA 1934: przyjął święcenia prezbiteratu
19 SIERPNIA 1934: prymicje w Nižnym Hrabovcu
OD CZERWCA 1935: przebywał w klasztorze redemptorystów w Michalowcach
5 CZERWCA 1937: egzamin maturalny
OD PAŹDZIERNIKA 1937: przebywał w Rzymie (doktorat w Instytucie Wschodnim i licencjat na Uniwersytecie Gregoriańskim)
OD 2 KWIETNIA 1944: przebywał w Bratysławie
OD POŁOWY KWIETNIA 1944: przebywał w Podolincu
OD 23 LUTEGO 1945: przebywał w Michalowcach
OD 10 WRZEŚNIA 1945: przebywał w Oborzyściu (Obořiště)
OD 1 WRZEŚNIA DO 7 GRUDNIA 1948: przebywał w Planej koło Mariańskich Łaźni
OD 14 MARCA 1950: przebywał w Oborzyściu
14 MARCA 1950: aresztowany w Oborzyściu i osadzony w więzieniu w Pradze
OD 31 MARCA DO 5 KWIETNIA 1950: proces pokazowy przed Sądem Państwowym w Pradze
Po wyroku skazującym na dożywocie przebywał w więzieniach w Ruzyni, Pankraci, Mirowie, Waldicach i w Leopoldowie
10 MAJA 1965: uwolniony po amnestii
Od zwolnienia z więzienia aż do śmierci przebywał w Preszowie
13 MARCA 1968: został przełożonym Michalowskiej wiceprowincji redemptorystów
14 MAJA 1981: zrzekł się urzędu przełożonego
Zmarł 18 WRZEŚNIA 1989 w Preszowie
22 WRZEŚNIA 1989: pogrzeb w kościele katedralnym w Preszowie
Pochowany na miejskim cmentarzu w Michalowcach

Krótki życiorys

Jan Ivan Mastiliak urodził się 5 listopada 1911 w Nižnym Hrabovcu. W czerwcu 1922 roku w rodzinnej miejscowości zetknął się z redemptorystami, którzy przyjęli go do juwenatu w Glucinie (Hlučíne) na Morawach. Tam okazało się, że jest zdolnym i pobożnym studentem, i potrafi wykorzystać swoje talenty. Odnosił sukcesy w nauce języków obcych, głównie greki, francuskiego i niemieckiego. W lecie 1928 roku wstąpił do nowicjatu w Stropkowie i 2 sierpnia 1929 roku złożył śluby zakonne.

Studia filozoficzne i teologiczne kontynuował w seminarium redemptorystów w Oborzyściu koło Dobrzyści (Obořiště, Dobříš). Także tutaj wykazywał się nadzwyczajnym intelektem i pobożnością. Pisał do seminaryjnego czasopisma, tworzył swoje wiersze, pisał i tłumaczył artykuły o tematyce unickiej. Wyświęcony został na księdza 13 sierpnia 1934 roku w Użhorodzie. Redemptoryści mieli dzięki temu pierwszego greckokatolickiego księdza rodem ze wschodniej Słowacji. W czerwcu 1935 roku po skończeniu teologii został przełożonym klasztoru w Michalowcach.

Przebywał tam krótko, bowiem musiał wstąpić do armii, by odbyć zasadniczą służbę wojskową, z której ze względu na problemy zdrowotne został zwolniony po czterech miesiącach.

Od 1937 roku mieszkał w Rzymie, gdzie studiował w Instytucie Wschodnim i na Uniwersytecie Gregoriańskim. Doktorat w Instytucie Wschodnim obronił 19 czerwca 1941 roku. Z początkiem roku 1944 pogorszył się stan jego zdrowia. Przerwał studia z zamiarem późniejszego dokończenia doktoratu na Uniwersytecie Gregoriańskim, do czego jednak już nigdy nie doszło.

W kwietniu 1944 roku wrócił na Słowację i posługiwał w Podolincu. Kiedy z końcem stycznia 1945 roku do miasta weszła armia czerwona, radziecki dowódca zażądał, aby rektor klasztoru był jego tłumaczem. Ten wskazał o. Mastiliaka, który przygotowywał się już do odejścia z klasztoru w Michalowcach. Ta przysługa zajęła o. Ivanowi nie tylko czas. Został oskarżony później przed komunistycznym sądem o to, że jako szpieg wkradł się w szeregi armii czerwonej. Do Michalowiec przyjechał 23 lutego 1945 roku. Jako nowy przełożony kładł nacisk na gorliwe przestrzeganie zakonnych i kościelnych zasad, formację juwenistów, założenie nowego klasztoru w Rusi Podkarpackiej i samodzielnej greckokatolickiej wiceprowincji na Słowacji. Przełożonym nie był długo, ponieważ w lecie 1945 roku został posłany jako profesor do pracy w seminarium redemptorystów w Oborzyściu w Czechach.

Kiedy tam dotarł 10 września 1945 roku, przełożeni zlecili mu wykładanie dogmatyki, ascetyki i przedmiotów wschodnich, później uczył też filozofii. Jeszcze podczas swojego pobytu w Rzymie uczestniczył w spotkaniach unickich, gdzie nie tylko sam nabierał nowego doświadczenia, ale także swoimi konferencjami ubogacał innych uczestników. Działalność tę kontynuował również jako profesor w Oborzyściu, a jako uznany specjalista w dziedzinie przedmiotów wschodnich 11 grudnia 1948 roku został mianowany członkiem komisji birytualistycznej na konsystorzu księży arcybiskupów w Pradze.

Z początkiem roku 1950 komuniści zaplanowali, że tzw. proces pokazowy dziesięciu wybranych zakonników musi dojść do skutku jeszcze przed planowaną akcją „K”, której celem była likwidacja klasztorów. Zaplanowany w najdrobniejszych szczegółach w biurach komunistycznych aparatczyków proces miał być wykorzystany propagandowo jako uzasadnienie dla planowanej akcji likwidacyjnej, skierowanej przeciw zakonnikom. Wśród dziesięciu „wybranych” zakonników był także o. Mastiliak jako jedyny Słowak i grekokatolik, którego Służba Bezpieczeństwa zatrzymała 14 marca 1950 roku. W areszcie śledczym używano wobec niego nielegalnych metod. W ustawionym procesie, który odbywał się w dniach od 31 marca do 5 kwietnia 1950 roku, prokurator generalny wnioskował o karę śmierci. Sąd Państwowy w Pradze skazał go w końcu za szpiegostwo i zdradę kraju na dożywotnie więzienie, konfiskatę całego majątku, karę grzywny w wysokości 50 tys. koron i pozbawienie praw obywatelskich na 10 lat. Uwięzienie w Mirowie, w Waldicach i w Leopoldowie znosił dzielnie. W więzieniu spotkał się z niemal wszystkimi ówczesnymi biskupami katolickimi, prześladowanymi politykami i przedstawicielami życia publicznego. Prawie cztery miesiące przeżył także we wspólnej celi z późniejszym prezydentem Czechosłowacji Gustawem Husakiem, co bardzo pomogło potem przy odbudowywaniu Kościoła greckokatolickiego. W końcu po amnestii został zwolniony 9 maja 1965 roku.

Mieszkał w Preszowie i do 1969 roku pracował w cywilu. W latach 1968-1981 był przełożonym Michalowskiej wiceprowincji redemptorystów. Przyczynił się do odnowy Kościoła greckokatolickiego oraz do tłumaczenia tekstów liturgicznych na język słowacki. W podziemiu wykształcił ponad 30 księży zakonnych i diecezjalnych, był formatorem i spowiednikiem sióstr zakonnych i osób świeckich. Znajdował się pod nieustanną kontrolą Służby Bezpieczeństwa, która uważała go „za «szarą eminencję» greckokatolickiego urzędu biskupiego w Preszowie, z ogromnym wpływem na ordynariusza Hirka, któremu udziela porad”. W centrum uwagi jego pracy była „aktywizacja nielegalnego kościoła i apostolatu świeckich”.

Jeszcze przed rokiem 1950 publikował w czasopismach (np. Hlidka, Apostolat św. Cyryla i Metodego, Misionar, Acta Academiae Velehradensis), wydawał książki (np. Podstawowe zasady unii katolickiej) oraz poezję (Psalmy duszy). Już wtedy używał pseudonimu Ivan Marianov, do którego szczęśliwie powrócił po 1968 roku, kiedy nie mógł publikować pod własnym nazwiskiem, głównie jako autor ponad 100 przekładów rozprowadzanych w drugim obiegu. Obszar jego zainteresowań był bardzo szeroki. Swoje prace poświęcił liturgii, duchowości, historii zgromadzenia, sprawom unii i ekumenizmu, hagiografii, eklezjologii czy filozofii.

O. Ivan był wielkim czcicielem Maryi. Często żartował: „Trzymam się Matki Bożej dwoma kijami”, ponieważ w ostatnich latach życia przy chodzeniu musiał używać kijów do podpierania się. Pobożność Maryjną zalecał każdemu, kto go odwiedzał (zakonnikom, księżom, świeckim) podczas spowiedzi i kierownictwa duchowego, kończąc nieraz rozmowę słowami: „Trzymajcie się tylko Matki Bożej, a wszystko będzie dobrze”. Swoją duchowością oczarowała go św. Teresa z Lisieux. Często powtarzał słowa: „Wszystko, co mam, mam dzięki jej wstawiennictwu, jestem jej wdzięczny za wszystko”. Przełożył na język słowacki całą dostępną mu literaturę tej świętej i starał się, aby papież ogłosił ją Doktorem Kościoła, czego już niestety nie dożył.

Jan Ivan Mastiliak zmarł 18 września 1989 roku w Preszowie. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 22 września w kościele katedralnym św. Jana Chrzciciela, a przewodniczył im ówczesny ordynariusz preszowskiej greckokatolickiej diecezji o. Jan Hirka. Został pochowany na cmentarzu miejskim w Michalowcach. Trwa jego proces beatyfikacyjny.

(tłum. Miroslav Liška CSsR)